Działalność gospodarcza a małżeństwo

Gdyby mieli Państwo pytania dotyczące tego czy innego tematu zachęcam do bezpośredniego kontaktu z moją osobą.

W niniejszym pierwszym moim wpisie chciałbym zwrócić Państwa uwagę na zagadnienie dotyczące „prowadzenia działalności gospodarczej w małżeństwie, struktury własności przedmiotów wchodzących w skład prowadzonego przedsiębiorstwa oraz możliwości zbycia na rzecz jednego z małżonków przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego”.

Problematyka ogólnych relacji majątkowych w małżeństwie jest regulowana przez odpowiednie przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (KRO). Nie inaczej jest przy prowadzeniu działalności gospodarczej w małżeństwie.

Przy założeniu, że małżonkowie nie zawierali intercyzy a działalność gospodarcza jednego czy obojga małżonków została założona w trakcie trwania małżeństwa a także, że została ona sfinansowana ze wspólnego majątku małżonków problematyka prowadzenia działalności gospodarczej przez jednego z małżonków przedstawia się następująco:  

1. Każdy małżonek  co do zasady ma prawo zarządzać wspólnym majątkiem (art. 36 § 1 KRO).

2. Do majątku wspólnego małżonków w powyższym założeniu, wchodzą również poszczególne składniki majątkowe przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego z małżonków (chodzi tu o np. wyposażenie sklepu, maszyny będące na stanie przedsiębiorstwa, zgromadzony towar, ect. ).

3. Jednakże to małżonek prowadzący dane przedsiębiorstwo jest uprawniony do zarządu tym przedsiębiorstwem, choć poszczególne składniki majątkowe tego przedsiębiorstwa wchodzą do majątku wspólnego. Małżonek prowadzący działalność gospodarczą jest uprawniony do np. decydowania o kierunku rozwoju firmy (np. prowadzenie gabinetu stomatologicznego), ale już do np. zaciągania zobowiązań przekraczających normalne potrzeby rodziny małżonek przedsiębiorca powinien uzyskać pisemną zgodę drugiego małżonka). Natomiast dla małżonka, który nie prowadzi działalności gospodarczej przewidziane zostało jedynie podejmowanie niezbędnych bieżących czynności w przypadku np. choroby drugiego małżonka (przemijająca choroba) (art. 36 § 3 KRO).

4. Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny obydwoje małżonkowie odpowiadają solidarnie (art. 30 § 1 KRO). Jednakże w przypadku wystąpienia długów w prowadzonej przez jednego małżonka  działalności gospodarczej wierzyciel będzie mógł egzekwować poza majątkiem odrębnym tego małżonka również z majątku wspólnego, a konkretnie z poszczególnych elementów wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

5. A co w przypadku przeniesienia działalności gospodarczej na rzecz drugiego małżonka, czy jest to możliwe ? 

Okazuje się że np. dla celów podatkowych, czy dla właściwej amortyzacji środków trwałych „opłacalne” może okazać się zbycie (sprzedaż, darowizna) przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego małżonka na rzecz drugiego małżonka.

W judykaturze niezwykle problematyczna była to kwestia szczególnie z uwagi na to, że poszczególne składniki majątkowe przedsiębiorstwa wchodzą do wspólnego majątku obydwu małżonków,  dodatkowo istnieje ustawowy zakaz podziału majątku wspólnego w trakcie trwania ustawowego ustroju majątkowego małżonków (art. 35 KRO).
Pomimo że przedsiębiorstwo stanowi majątek wspólny małżonków to możliwe jest aby przenieść z tego majątku do majątku odrębnego drugiego małżonka całe przedsiębiorstwo lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa jaką jest np. sklep. Należy przy tym pamiętać iż m.in. zbycie przedsiębiorstwa lub jego części nastąpiło w formie szczególnej tj. formie umowy darowizny z podpisami notarialnie poświadczonymi. Nie zachowanie tej szczególnej formy pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.
W polskim orzecznictwie zaprezentowany został przez Sąd Najwyższy pogląd o dopuszczalności zbycia przedsiębiorstwa wchodzącego do majątku wspólnego małżonków na rzecz drugiego małżonka (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 r. III CZP 76/90 - OSNCP 1991/10-12 poz. 117; uchwałę Sądu Najwyższego-Izba Cywilna dnia 19 grudnia 1991 r. III CZP 133/91, opublikowaną OSP 1992/7-8 poz. 171).

Niniejsze opracowanie w oczywisty sposób nie wyczerpuje przedstawionego tematu a jedynie zwraca uwagę na niektóre aspekty zagadnienia.