Zachowek - kto jest uprawniony ?

Gdyby mieli Państwo pytania dotyczące tego czy innego tematu zachęcam do bezpośredniego kontaktu z moją osobą.

Kto jest uprawniony do zachowku:

Zgodnie z art. 991. k.c.
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). 
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Z powyższego przepisu wynika, że osobami wyłącznie uprawnionymi do zachowku są zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek  oraz rodzice spadkodawcy. Pozostałych bliskich osoby zmarłej instytucja zachowku niestety nie obejmuje. Konstrukcja zachowku polega na tym, że w przypadku powołania do całego spadku (np. w testamencie) osób innych (np. osoby trzecie, rodzeństwo, dziadkowie) niż osoby uprawnione, wówczas osobom uprawnionym przysługuje prawo do zachowku. Osoby te mają w związku z tym roszczenie o zapłatę, które powinni skierować wobec spadkobiercy. Roszczenie powinno być zrealizowane najpierw poprzez wezwanie spadkobiercy do dobrowolnego spełnienia świadczenia, a w przypadku niezastosowania się do wezwania, powinno się skierować sprawę na drogę postępowania sądowego.

Czy roszczenie o zachowek jest dziedziczne? Otóż zgodnie z art. 1002 k.c. roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Z przywołanego przepisu wynika, że w przypadku śmierci osoby uprawnionej do zachowku jej spadkobiercy będą mogli zrealizować przysługujące jej prawa (o zachowek) tylko jeżeli osoby te należą do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy (zstępni, małżonek, rodzice). Niniejszy przepis budzi wiele wątpliwości w piśmiennictwie i judykaturze ze względu na wprowadzenie istotnego ograniczenia w prawie do dziedziczenia poprzez ograniczenie liczby ewentualnych spadkobierców. 

Przykład: Spadkodawca zapisał w testamencie cały swój majątek osobie trzeciej. Spadkodawca nie miał dzieci ani małżonka. Miał natomiast rodzeństwo oraz jednego żyjącego rodzica. Jedynym uprawnionym w tym przypadku do zachowku jest pozostały przy życiu rodzic. Gdyby i ten rodzic zmarł roszczenia mu przysługującego nie odziedziczy żyjące rodzeństwo. W tym przykładzie spadkobierca testamentowy nie będzie zobowiązany do zapłaty rodzeństwu spadkodawcy zachowku